Solventin tanımı
Solvent çeşitli maddeleri bir solüsyon olarak çözebilen bir sıvıdır. Daha geniş anlamda, solvent katıları solüsyona çeviren kimyasal bir ayıraçtır (örn. metalleri çözen mineral asitler).
Solventler günlük hayatımızda birçok alanda bize eşlik eder. Normalde endüstride çeşitli üretim süreçlerinde kullanılır ve ev kullanımında görülürler. Küçük yaştan beri hepimiz, toksisiteleri nedeniyle, bu maddelerden uzak durmamız gerektiğini, onları yutmamamız, cildimize temaslarını sınırlandırmamız, gözlerimizden uzak tutmamız ve solumamamız gerektiğini biliriz.
Hem evsel, hem de endüstriyel uygulamalarda kullanılan çoğu organik solvent son derece uçucudur (örn. boya, reçineler ve yapıştırıcılar için solvent gücü yüksek olan asetonda bulunanlar). Bu oda sıcaklığında bile çevreye hızla yayılmaları anlamına gelir. Dolayısıyla bu maddelere mevcut teknik gerekliliklere göre erişilmeli ve depolama ve taşınması belirli standartlara uygun olmalıdır .
Solventlerin kullanım değerine bakarken alev alabilirlik ve fizyolojik etkisi dikkate alınmalıdır.
Polar ve polar olmayan solventler (apolar solventler)
Solventler polar solventler, örn dimetil sülfoksit – CH3 2SO – gibi yüksek dielektrik sabiti olan polar solventler ve hidrokarbonlar gibi, düşük dielektrik sabiti olan polar olmayan solventler olarak ikiye ayrılır. En fazla bildiğimiz polar solvent sudur.
Solventler boya bileşenleri, baskı mürekkepleri, yapıştırıcılar gibi kimyasal reaksiyonların çoğu türü için bir ortam olarak kullanılır. Metallerin yağdan arındırılması ve tekstillerin kuru temizlemesinin yanı sıra kimyasal-teknolojik işlemler ve ayırma tekniklerinde(ekstraksiyon, destilasyon) yararlıdırlar.
En sık görülen ve en çok kullanılan solventler
|
İsim |
Açıklama |
|
Aseton |
Düşük toksisite ve yüksek solvent gücüne sahip, boya, reçine ve yapıştırıcılar için bir aprotik, polar solventtir |
|
Sentetik tiner |
Terebentin ve diğer maddelerden esas alır, yağ ve mumu çıkarır |
|
Denatüre alkol |
Boyayı sulandırır ve gomalak dahil olmak üzere farklı reçine türlerini çözer |
|
Amonyak |
Kağıt endüstrisinde ve organik sentezde kullanılan protik solventtir |
|
Trikloroetilen |
Profesyonel ve endüstriyel olarak (ev dışı), özellikle kuru temizlemede kullanılan yağlı asitler için solventtir |
Solventler nasıl bertaraf edilir? Kimyasal solventler nasıl geri dönüştürülür ve geri kazanılır?
Teknolojik ilerleme sayesinde insanlar en zararlı ve agresif kimyasal bileşikleri çevre için daha az tehlikeli ve daha kolay tolere edilebilenlerle değiştirmektedir. Fakat kullanılan solventin yapısı ve tehlikesi ne olursa olsun, her zaman birkaç temel kural akılda tutulmalıdır:
- Çevrede bertaraf etmemeye çalışın
- Mümkün olduğu kadar az kirlilik yaratın
- Atık solventi mevcut yönetmeliklere göre bertaraf edin
Küçük miktarlardaki kimyasal solventlerin bertarafıyla ilgili önemli bir nokta: İtalya’da atık yönetiminin bütün bileşenleri olan toplama, geçici depolama, taşıma ve bertarafı düzenleyen 3 Nisan 2006 tarihli ve 152 numaralı Yönetmelik tarafından belirlenen kurallara göre yapılmaktadır .
Bertaraf halinde solventin “halojenli” veya “halojensiz” kategorisine ait olduğu belirlenmelidir. Halojenli olan solventin bertarafı daha karmaşık ve daha pahalıdır.
Pratik açıdan bakıldığında, uzun ömürlü, açıkça etiketlenmiş plastik kaplar kullanılır. Bunlar doldurulunca atık üretim tesisinin içerisindeki büyük (kırılmaz) metal konteynırlarda geçici olarak saklanır. Belirli miktarda atık toplanınca, tehlikeli atık yakmada uzmanlaşmış şirketler tarafından işlenir.
Endüstriyel ve ticari sektörlerde ise kullanılmış solventler tekrar kullanılmak üzere geri dönüştürülür. Bunun nedeni, büyük miktarlar olsa bile, paradan tasarruf etmek için kullanılan solventlerin geri kazanılması ve tekrar sirküle edilmesi zorunlu hale gelmesidir. Bu da çevre için faydalıdır.
Solvent geri kazanım süreci: Ne anlama gelir? Nasıl gerçekleşir?
Endüstriyel seviyede solventlerin geri kazanımı farklı şekillerde gerçekleşebilir ve ekonomik olanlar dahil, farklı sonuçlar yaratır.
Açıkçası ekonomik olarak en çekici amaç bir solvent geri kazanım tesisini direk olarak tekrar üretimde kullanılacak saflık ve kalitede bir bileşik elde etmek için kullanmaktır. Tam da bu sebeple Brofind® sadece gaz fazındaki solventlerin kazanılması için gereken bütün teknolojileri değil, aynı zamanda damıtarak arıtılması ve saflaştırılması için teknolojileri geliştirmiştir.
Bu süreç moleküler elekler vasıtasıyla (esas olarak uzaklaştırılacak eser miktarda su olduğu durumlarda) veya karışımın daha yüksek kimyasal ve fiziksel karmaşıklığa sahip olması durumunda damıtma kolonları ile gerçekleştirilebilir. Partiler halinde veya sürekli olarak çalışan basit destilasyon kolonları vardır. Fakat farklı sıcaklık ve basınç aralıklarında çalışan birkaç kolondan yapılmış gerçek destilasyon kolonları bileşiklerin ve varsa azeotropların damıtılmasını sağlar (azeotropik bir karışım basit destilasyonla bileşimlerini değiştirmeyen iki veya daha fazla sıvıdan oluşan bir karışımdır).
Bununla birlikte, afinite açısından geri kazanılacak çözücülerin kimyasal ve fiziksel özelliklerinin, bileşenleri gerekli saflıkta ayırmayı imkansız veya ekonomik olmadığı daha karmaşık durumlar vardır. Bu durumlarda bir geri kazanma faaliyetinden elde edilen karışım, daha az gerekliliğe sahip fakat şirket içerisinde hala gerekli olan faaliyetler için (örn. Makine temizliği) kullanılabilir.
Dahası, solventlerin yüksek buharlaşma özelliği dikkate alındığında, üretim süreci sırasında buharlaşırlarsa, gaz fazındayken “yakalanmaları” ve geri kazanılmaları, böylece özel geri dönüşüm teknolojileriyle üretimde tekrar kullanılmaları gerekir.
Son çare olarak, kontrollü yakma yoluyla solventleri yakma olasılığı her zaman vardır. Bu çözüm teknik açıdan herhangi bir zorluk olmadan ve çevreye zarar vermeden teknik olarak uygulanabilir olsa da, henüz uygun bir seçenek olarak görülmemektedir.